ათი წლის წინ, NASA-ს რეაქტიული ძრავის ლაბორატორიის ინჟინრებმა აღნიშნეს მარსზე მეოთხე როვერის, Curiosity-ის წარმატებული დაშვება, რომელიც 2012 წელს გაემგზავრა მოგზაურობაში იმის დასადგენად, შეიძლებოდა თუ არა ოდესმე სიცოცხლე არსებობდეს წითელ პლანეტაზე.
დაშვების შემდეგ როვერმა გაიარა 28,1 კმ-ზე მეტი და ბევრი სამეცნიერო აღმოჩენა გააკეთა. Curiosity ამჟამად სწავლობს და კვეთს მთა შარპს, 5,5 კმ სიმაღლის მთას, რომელიც მდებარეობს გეილის კრატერის ცენტრში. მანქანის ზომის რობოტი აღჭურვილია სამეცნიერო ინსტრუმენტებით, რომლებიც გამოიყენება პლანეტის კლიმატისა და გეოლოგიის შესასწავლად. მაშ როგორ ჩაიარა მისიამ? და რა შეიძლება გვასწავლოს Curiosity როვერმა კოსმოსური ძიების წარსულისა და პოტენციური მომავლის შესახებ?
მოგზაურობა წითელ პლანეტაზე
Curiosity-ის მოგზაურობა დაიწყო 26 წლის 2011 ნოემბერს, როდესაც ის გაშვებული იქნა United Launch Alliance Atlas V რაკეტის ბორტზე. თავდაპირველი ორბიტაზე შესვლის შემდეგ, Centaur-ის გამაძლიერებელმა ბოლო გაშვება განახორციელა, რათა როვერი მარსისკენ გაემართა.
გამაძლიერებლიდან განბლოკვის შემდეგ ხომალდმა რვა თვეზე მეტი გაატარა კოსმოსში და შეასრულა ოთხი ტრაექტორიის კორექტირების მანევრი, რათა დაზუსტებულიყო მისი ტრაექტორია წითელ პლანეტასთან მიახლოებისას. ამ დროის განმავლობაში როვერი მოთავსებული იყო აეროშელში, რომელიც დამაგრებულია აჩქარების სტადიაზე. აეროშელი შექმნილი იყო როვერის დასაცავად და მანევრირებისთვის მარსის ატმოსფეროში შესვლისა და დაშვებისას, ხოლო "ფრთის ეტაპი" უზრუნველყოფდა Curiosity-ს მარსისკენ მიმავალ გზაზე ძალას, კომუნიკაციებს და ტემპერატურის კონტროლს. როდესაც კოსმოსური ხომალდი წითელ პლანეტას მიუახლოვდა, მან ატმოსფეროში შესვლამდე 10 წუთით ადრე მოიშორა თავისი „ფრთების ეტაპი“.
ატმოსფეროში შესვლის შემდეგ მანქანა შევიდა შესვლის, დაღმართისა და დაჯდომის (EDL) ეტაპზე, რომელსაც გუნდმა უწოდა "ტერორის შვიდი წუთი". როდესაც როვერი შევიდა მარსის ატმოსფეროში, აეროსტატმა დაიწყო სროლის სროლა, რათა როვერი დაეტოვებინა სადესანტო ადგილისკენ. ხელახლა შესვლისას, თბოდამცავი იცავდა როვერს 870°C-ზე მეტი ტემპერატურისგან პიკური გათბობის დროს.
ატმოსფეროში უსაფრთხოდ ხელახლა შესვლის შემდეგ, თვითმფრინავმა გამოიყენა პარაშუტი შემდგომი შენელებისთვის. პარაშუტით დაშვების შემდეგ ორ წუთზე ცოტა ნაკლები, მოწყობილობა გამოეყო აეროჭლიდან და განაგრძო დაღმართი სარაკეტო ძრავებით მომუშავე „მფრინავი ლიფტის“ გამოყენებით. ლიფტი მოქმედებდა როგორც როვერის დაღმართის ბოლო ეტაპი, ანელებდა მას ზედაპირზე რბილი დაშვების უზრუნველსაყოფად. Sky Crane-მა, დაკიდულმა მის ძრავებზე, გამოიყენა კაბელები როვერის დასაწევად ბოლო რამდენიმე მეტრის ზედაპირზე, რათა თავიდან აიცილოს Sky Crane ძრავებმა ზედაპირიდან ზედმეტი ნარჩენების ამოგდება.
ეს სისტემა იყო პირველი ასეთი, რომელიც ოდესმე გამოიყენებოდა მისიაში და საჭირო იყო აპარატის უზარმაზარი მასის გამო წინა როვერებთან შედარებით. Curiosity-ის მასა 899 კგ-ია, ხოლო წინა როვერები, როგორიცაა Spirit და Opportunity, გაცილებით მცირე იყო - მხოლოდ 185 კგ - და იყენებდა აირბალიშების სისტემას უსაფრთხო დაშვებისთვის.
Curiosity-ის განახლებულმა ტყუპმა, Perseverance-მა, ასევე გამოიყენა ცის ამწე სისტემა მარსზე დასაშვებად 2021 წლის თებერვალში.
ასევე საინტერესოა:
მანქანამ გაატარა შემდეგი რამდენიმე კვირა შემოწმება და ტესტირება, რათა დარწმუნდა, რომ ყველა სისტემა გამართულად მუშაობდა.
10 წელი გავიდა და მისია ჯერ კიდევ გრძელდება
ათი წლის კვლევის განმავლობაში, Curiosity-მ ბევრად გადააჭარბა მისიის თავდაპირველ მოთხოვნებს, რომლებიც თავდაპირველად მხოლოდ ორი წელი უნდა გაგრძელებულიყო. თუმცა ეს კვლევები უშედეგო არ ყოფილა: როვერის ბორბლები საგრძნობლად დაზიანდა 28,1 კმ-იანი ბილიკის გადალახვის შემდეგ, რომელთა უმეტესობა კლდოვან რელიეფზე გადიოდა. თუმცა, Curiosity-ის მისიის გუნდმა მოახერხა ბორბლების განადგურების შენელება.
მიიღება ზომები უფრო ბრტყელ რელიეფზე გადაადგილებისთვის და გუნდმა შეიმუშავა ალგორითმიც კი, რომელიც Curiosity-ს საშუალებას აძლევს დაარეგულიროს ბორბლების სიჩქარე იმისდა მიხედვით, თუ რომელ კლდეებზე აძვრება. მისიის გუნდი ახლა ასევე ავალებს როვერს გამოიყენოს Mars Hand Lens Imager (MAHLI) თავის რობოტულ მკლავზე, რათა გადაიღოს ბორბლების სურათები ყოველი 500 მ მგზავრობისას.
მიუხედავად Curiosity-ის ბორბლების ცვეთასა, მობილური სამეცნიერო ლაბორატორია აგრძელებს მოძრაობას, მათ შორის 612 მეტრზე ასვლას დაფრენის შემდეგ, როდესაც როვერი აგრძელებს შარპის მთაზე ასვლას. სიმაღლის ამ ცვლილებამ საშუალება მისცა მეცნიერთა გუნდს შეესწავლა ახალგაზრდა ქანები და კლდის ფენები, რომლებიც ხელს უწყობენ მარსის წყლიან წარსულს.
Კვლევა
ცნობისმოყვარეობა არამარტო ამხელს მარსის წარსულის საიდუმლოებებს. მარსზე ყოფნის განმავლობაში, NASA-ს როვერი მუდმივად ზომავს რადიაციას თავისი რადიაციის შეფასების დეტექტორით (RAD). რადიაციის ოდენობის გაზომვა, რომელსაც როვერი ექვემდებარება, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რათა დაეხმაროს მეცნიერებს იპოვონ საუკეთესო გზები ასტრონავტების დასაცავად წითელ პლანეტაზე მომავალ მისიებზე.
ერთ-ერთი საინტერესო აღმოჩენა გაკეთდა 2016 წელს, როდესაც Curiosity 9-დან 21 სექტემბრის ჩათვლით Murray Buttes-თან იყო გაჩერებული. პარკირების დროს, RAD მოწყობილობამ დააფიქსირა მთლიანი გამონაბოლქვის 4%-ით და ნეიტრალური ნაწილაკების ემისიების 7,5%-ით შემცირება. შემცირების მიზეზი ის იყო, რომ როვერი გაჩერებული იყო აკლდამის გვერდით, რამაც თავის მხრივ დაბლოკა რადიაციის ნაწილი როვერთან შეჯახებისგან.
ასეთი მონაცემები ხსნის მარსის რეგოლითის პოტენციურად გამოყენების შესაძლებლობას ჰაბიტატების ზედაპირზე რადიაციისგან დასაცავად, ან თავად ზედაპირის გამოყენება მარსის ლავის მილებში ჰაბიტატების აშენებით.
Curiosity-მა ასევე გაზომა მარსის ქანების მთლიანი ორგანული ნახშირბადის შემცველობა პირველად 2014 წელს Yellowknife Bay-დან აღებულ ნიმუშში. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მონაცემები 2014 წელს იქნა მიღებული, ანალიზს წლების განმავლობაში დასჭირდა სრული კონტექსტის გასაგებად.
„ჩვენ აღმოვაჩინეთ ორგანული ნახშირბადის მინიმუმ 200-დან 273 წილ მილიონზე. ეს შედარებულია ან აღემატება იმ რაოდენობას, რომელიც ნაპოვნია კლდეებში დედამიწის ძალიან იშვიათად დასახლებულ ადგილებში, როგორიცაა სამხრეთ ამერიკაში ატაკამას უდაბნოს ნაწილი და უფრო მეტი, ვიდრე ნაპოვნია მარსზე მეტეორიტებში“, - თქვა ჯენიფერ სტერნმა NASA-დან. კოსმოსური ფრენის ცენტრი, გოდარდი NASA.
ორგანული ნახშირბადი არის ორგანული მოლეკულების საფუძველი. ამ ორგანული მოლეკულების არსებობა სულაც არ მიუთითებს სიცოცხლის არსებობაზე, რადგან ისინი შეიძლება წარმოიქმნას ბუნებრივი პროცესების შედეგად. თუმცა, მათი ყოფნა - წარსულში მარსზე საცხოვრებლის წინა მტკიცებულებებთან ერთად - ბევრი მეცნიერის ინტერესს იწვევს.
როვერმა ეს მასალები მოწყობილობის რობოტულ მკლავზე მდებარე ბურღის დახმარებით მოიპოვა. კლდის შერჩევის შემდეგ, საბურღი შეუძლია აიღოს ნიმუში 2 ინჩამდე სიღრმეზე. ბურღვის პროცესში კლდე იშლება ფხვნილად, რომელიც შემდეგ შეიძლება გადავიდეს Sample Analysis at Mars (SAM) ინსტრუმენტზე.
შემდეგ SAM აცხელებს ნიმუშს დაახლოებით 850°C ტემპერატურამდე და აერთიანებს მას ჟანგბადთან ორგანული ნახშირბადის CO2-ად გარდაქმნის მიზნით. შემდეგ როვერი ზომავს წარმოებული CO2-ის რაოდენობას, რომელიც გამოიყენება ნიმუშში ორგანული ნახშირბადის ზუსტი რაოდენობის დასადგენად.
გასული ათწლეულის განმავლობაში, NASA-ს Curiosity-მა დააბრუნა 3102 გბ მონაცემები და გაბურღა 35 ხვრელი. დღეისათვის ამ მონაცემებმა საშუალება მისცა გამოქვეყნებულიყო 883 სამეცნიერო ნაშრომი. მიუხედავად იმისა, რომ როვერს ამჟამად პრობლემები აქვს ბორბლების ცვეთასთან და რადიოიზოტოპური თერმოელექტრული გენერატორის (RTG) სიმძლავრის შემცირებით, რობოტმა მანქანამ მოლოდინს გადააჭარბა და, სავარაუდოდ, გააგრძელებს სამეცნიერო აღმოჩენებს მომდევნო წლების განმავლობაში.
თქვენ შეგიძლიათ დაეხმაროთ უკრაინას რუსი დამპყრობლების წინააღმდეგ ბრძოლაში. ამის საუკეთესო გზაა უკრაინის შეიარაღებული ძალებისთვის თანხების შემოწირულობა Savelife ან ოფიციალური გვერდის საშუალებით NBU.
ასევე წაიკითხეთ: